Odporność minerałów

Twardość minerału oraz łatwość, z jaką minerał dzieli się na blaszki (jeśli ta cecha występuje) są określone przez strukturę danego kryształu, a zatem przez sposób, w jaki atomy, składające się na ten minerał, są ze sobą połączone. Twardość i łupliwość są najłatwiejszymi do określenia własnościami mechanicznymi, ale zazwyczaj nie wystarczają do jednoznacznego określenia minerału.

 

TWARDOŚĆ

Twardość może być określona jako odporność minerału na ścieranie lub rysowanie przez inne substancje. Ogólnie, minerały o zwięzłej, niemal jednakowej we wszystkich kierunkach strukturze, zbliżonej sile mocnych wiązań między wszystkimi, blisko siebie ułożonymi atomami, mają wysoką twardość.

Diament, najtwardsza substancja naturalna, jest formą pierwiastka węgla, która ma bardzo zwięzłą strukturę i bardzo silne wiązania. Grafit, inna odmiana pierwiastka węgla, chemicznie jest identyczny z diamentem, ale jest niepomiernie miększy od diamentu, ponieważ jego atomy są ułożone w warstwy, które mogą być oddzielane jedna od drugiej całkiem łatwo.

Twardość minerału nie zawsze jest jednakowa we wszystkich kierunkach. Na przykład piękny, niebieski, niekiedy jubilerskiej jakości cjanit (dysten), ma twardość 4, kiedy jest zarysowywany w kierunku wydłużenia kryształu ale 7, jeżeli rysę robi się prostopadle do wydłużenia (podobnie stronę gazety łatwiej jest przedrzeć od góry do dołu niż poprzecznie z powodu kierunkowego ułożenia włókien papieru).

Wśród tlenków i krzemianów są najtwardsze minerały po diamencie. Natomiast borany, halogenki, fosforany, siarczany i siarczki są raczej miękkie, podobnie jak metale rodzime, na przykład srebro i złoto.

tabela twardości minerałów

 

SKALA MOHSA

Chociaż pomiary twardości są użyteczne do opisu minerałów, nie stanowią jednoznacznej przesłanki do ich oznaczenia. Skala Mohsa pozwala tylko na przybliżone porównanie z minerałami wzorcowymi, nie na ścisłe pomiary wyrażone w liczbach. Podejmowano rozmaite próby opracowania bardziej dokładnych metod mierzenia twardości — na przykład skala Knoopa pozwala na określanie twardości na podstawie wielkości śladu, pozostawionego przez ciężarek o określonej wadze. Jednak pomimo swych ograniczeń, skala Mohsa jest ciągle używana powszechnie i doskonale dostosowana do ogólnej praktyki.

 

Trudnością, która często się pojawia, jest niechęć do zarysowywania wartościowych lub pięknych okazów, ponieważ rysa jest jednak uszkodzeniem. Niekiedy badany okaz nie jest wystarczająco duży, aby go zarysować. Jednak zazwyczaj ołówek do sprawdzania twardości (ostro zakończony kawałek minerału o znanej twardości w oprawce) jest zalecany jako. przyrząd, w pracy polowej i laboratoryjnej i łatwy do nabycia w sklepach z ekwipunkiem mineralogicznym.

 

ŁUPLIWOŚĆ

Łupliwość to zdolność minerału do rozpadania się w pewnych kierunkach według powierzchni płaskich. Łupliwość minerałów zmienia się silnie w zależności od ich rodzaju. Jeżeli minerał łupie się według jakiejś płaszczyzny, jest przynajmniej teoretycznie możliwe zrobienie nieskończonej liczby innych płaszczyzn łupliwości tak blisko jedna drugiej, jak to określają położenia odpowiednich (tzn. stosunkowo słabych) wiązań w krysztale. Wśród minerałów o doskonałej łupliwości można wymienić mikę, chloryt, baryt, kalcyt, gips, galenę, fluoryt lub topaz.

 

PRZEŁAM I ODDZIELNOŚĆ

Oddzielność jest czymś innym niż łupliwość — występuje ona niezgodnie z jedną powierzchnią strukturalną, zatem jej powierzchnia nie jest zbliżona do płaszczyzny. Występuje ona w minerałach, w których wszystkie wiązania w zasadzie są w przybliżeniu jednakowo silne. Jej kierunki w krysztale mogą być rozmaite. W niektórych minerałach łupliwość występuje zgodnie z pewnymi kierunkami, według innych obserwujemy tylko oddzielność. Wygląd powierzchni oddzielności nazywamy przełamem.
Należy zawsze pamiętać, że łupliwość, bardziej niż twardość, jest do pewnego stopnia oceniana subiektywnie, zatem lepiej opisać cechy minerału niż definiować je według ścisłych pojęć naukowych.